نویسنده:صبوری ضیاء الدین



 
 
 
حدوداً 5 سال پیش بود که مؤسسه تحقیقات و پژوهش هاى اقتصادى و اجتماعى وابسته به وزارت تحقیقات علمى، تکنولوژى و توسعه تونس مجموعه کتاب هایى را تحت عنوان "تونس در تاریخ" منتشر کرد تا به کمک تعدادى از استادان دانشگاهى، تاریخ این کشور را از عصر حجر تا دوران فعلى به تصویر کشیده و رویکرد تغییر و تحول را در تاریخ کنونى آن براى خوانندگان خود توجیه و تفسیر نماید.
در آن زمان، نخبگان دانشگاهى تونس بدان امید در این اقدام تحقیقى، که خالى از اغراض تبلیغى نیز نبود، مشارکت کردند که بتوانند صحنه هایى از گذرگاه هاى تاریخى این کشور و فراز و فرودهاى حساس و حیاتى آن را بهانه اى براى بازگو کردن حساسیت ها و مخاطرات پیش رو در راه دستیابى به تحولات و تأمین منافع ملى قرار دهند.
از این رو، سه جلد نخست این مجموعه چهار جلدى از ریشه هاى تاریخ تونس تا عصر استقلال در قرن نوزدهم و تحولات تاریخى پس از آن در کوران حوادث قرن بیستم را بازتاب مى داد و جلد چهارم که مربوط به دوره تحول و تغییرات تاریخى تونس بود، چشم اندازى از امیدوارى ها را فراروى دیدگان مردم مى گشود تا آنان را به تحقق اصلاحاتى در رویکرد و مشى حکومت و دولت در راستاى احترام به اصول و مبانى دموکراتیک در سایه ارزش هاى جهان شمول انسانى دلگرم نماید.
اما با گذشت کمتر از 6 سال از این اقدام، حرکت هاى مردمى اخیر نشان داد که امیدوارى ها همه به ناامیدى گراییده و چشم اندازهایى که در جلد چهارم آن مجموعه ترسیم شده بود، با وضعیت فعلى و ساختار کنونى حاکمیت غیر دست یافتنى مى نماید.
به عبارت دیگر، بازخوانى تاریخى تونس (در سال 2006) به روایت حاکمیتى در مجموعه اى که ذکر آن رفت، هرگز نتوانست به اقناع افکار عمومى کمکى نماید و تنها پس از 5 سال موج نارضایتى ها نسبت به ساختار و ماهیت حکومت، نه تنها به خیابان "آزادى" و میدان هاى اصلى تونس که به سایر نقاط آفریقا و خاورمیانه سرایت کرد و اکنون میدان "آزادى" قاهره نیز همان رنگ و بوى اعتراضات تونسى را بر چهره شهر و مردمان خود پذیرفته و مردم یک صدا مردم سالارى و حاکمیت مردمى و نفى و طرد استبداد را طلب مى کنند. البته مرز اعتراضات در مرز مصر نیز متوقف نشده و دامنه آن به این سوى خاورمیانه در حال گسترش بوده و اردن پس از تونس و مصر در کانون توجه افکار عمومى قرار گرفته است.
اکنون دکتر "زهیر المظفر" چگونه مى تواند نگرانى ها و دل مشغولى هاى تازه سرباز کرده را با توجیهات 5 سال پیش خود در جلد چهارم آن مجموعه مطابقت داده و واقعیت هاى کنونى را هضم نماید؟
از این حیث، نحوه توزیع مسئولیت تدوین مجموعه نیز جالب و تأمل برانگیز است که بدانیم کار تدوین سه جلد نخست را دکتر "خلیفه شاطر" بر عهده گرفته بود و محتواى آن بیشتر به پیشینه تاریخى تونس مربوط مى شد، اما مسئولیت تدوین و تألیف جلد چهارم را به تنهایى دکتر "زهیر" بر دوش مى کشید تا با تمرکز بر تحولات جارى، سیر خوشایند و خوشنود کننده اى از تاریخ نوین تونس را ترسیم نماید.
با این همه، مهم تر مقدمه اى بود که زین العابدین بن على رئیس جمهور خلع ید شده تونس به خط خود نگاشته و در آن تأکید کرده بود که "تاریخ از طریق اخبار، اسرار و جنگ آورى ها مبنایى براى هویت و ستون فقرات شخصیت ملى است".
زین العابدین در این مقدمه خود از مؤلفان و نویسندگان "به خاطر اعتلا بخشیدن به شأن کشور و مشارکت در ساختن آینده نسل هاى آتى کشور" تشکر و قدردانى کرده بود؛ اما آنگاه که آن مقدمه را به امیدوارى براى نسل آینده پیوند مى داد، از این گسست بدفرجام که در انتظارش بود، خبر نداشت و در واقع اسرا و رموز تاریخى پیدا و پنهان را که دکتر خلیفه شاطر در سه جلد نخست بازکاویده بود، در نیافته و به کنه واقعیت هاى کنونى کشورش واقف نگشته بود.
به هر حال، جلد نخست مجموعه "تونس در تاریخ" مشتمل بر 236 صفحه دوره هاى کهن تاریخ این کشور از عصر حجر تا کاخ قرطاج و از تمدن افریقایى و رومى تا افریقاى مسیحى و ظهور بیزانس را در برداشت.
جلد دوم مشتمل بر 312 صفحه از دوره عربى اسلامى و دولت فاطمى و بنى حفص و عثمانى ها و ... و گذر به حرکت هاى اصلاحى خیرالدین تونسى، محمد بیرم (بیرم پنجم) و ابن ابى ضیاف را بازمى تاباند و بیشترین حجم این مجموعه را به خود اختصاص مى داد.
جلد سوم نیز در 208 صفحه که عنوان "جنبش ملى و دولت استقلال" را براى خود برگزیده بود، از آغاز تحت الحمایگى فرانسه در سال 1881 تا زمان پایه گذارى دولت ملى در نوامبر 1987 را شامل مى شد و نقش حرکت ها و جنبش هاى سیاسى مختلف را در این برهه تحلیل و کالبدشکافى مى کرد. از جمله این حرکت ها مى توان به جنبش ملى تونس (1956-1907)، جنبش جوانان تونس (1912-1907)، حزب دموکراتیک قانون اساسى (1934-1920)، مبارزات استقلال طلبانه (1952-1934)، جنبش سندیکایى(1952-1924)، حزب مقاومت و آزادى (1956-1952)، و سازمان دهى مقاومت مسلحانه براى تحقق آرمان استقلال داخلى و نیل به غالبیت در مذاکرات فرانسه - تونس و اعلام به رسمیت شناختن مسئولیت تونس در امور خارجى و امور امنیتى و دفاعى و تشکیل ارتش ملى تونس در 20 مارس 1956 اشاره کرد.
بخش دیگر این کتاب اما پیرامون دولت ملى و چگونگى تأسیس آن و تکمیل حاکمیت سیاسى، نظامى و اقتصادى و در واقع تأسیس جامعه جدید و نوسازى فرهنگ و نیز تحقق مشارکت قانونى (1970-1961) و سپس افول آن و جایگزینى گشودگى شرایط اقتصادى در برابر انسداد شرایط سیاسى که به بحران هاى مختلف تا روز 7 نوامبر 1987 منتهى شد، به نگارش در آمده بود.
و اما واپسین مجلد این مجموعه که ثقل تمرکز و هدف غائى ناشر را تشکیل مى داد، در 208 صفحه مشتمل بر سه بخش بود. بخش نخست: "تحول و تأسیس اقدامات اصلاحى" به دست زین العابدین بن على که تجدید حیات سیاسى از طریق امضاى میثاق ملى، تحکیم حقوق بشر ،آغاز اصلاح اقتصادى و پیشنهاد اولین برنامه رشد و توسعه(1991-1987) و نیز برنامه چشم انداز اجتماعى جدید را به رخ خواننده مى کشید. بخش دوم: "تغییرات اقتصادى و تحولات سیاسى و اجتماعى" به سال هاى دهه 70 و برنامه هایى از جمله رشد سرمایه گذارى در خارج از کشور، تأسیس صندوق همبستگى ملى، رسیدگى به نسل جوان و نیازهاى شغلى آنها، حمایت قانونى از اشتغال زنان و حمایت از جامعه مدنى اشاره داشت و تحولاتى را که مقدمه ورود تونس به قرن بیست و یکم مى شد، تحلیل مى کرد.
تمامى تلاش دکتر "زهیر المظفر" در این جلد معطوف آن بود که ابعادى از تحولات مورد نظر حکومت و دولت زین العابدین بن على را که تحت عناوین مختلف از جمله اصلاحات قانونى، پیگیرى سرنوشت دموکراتیک، حمایت از رسانه ها، تحکیم حقوق بشر در تمامى ابعاد آن، اقتصاد باز رو به جهان، حمایت از جامعه دانشگاهى، اصلاح آموزش و حمایت از فرهنگ و ورزش و نیز مشارکت با اتحادیه اروپا و توسعه همکارى هاى بین المللى و نیز مشارکت فعال تونس در سطح کشورهاى عربى - افریقایى و اروپایى - خاورمیانه اى عنوان مى شد، برجسته نماید.
این عناوین در واقع همان زمینه هایى بود که زین العابدین در مقدمه خود در مجموعه یادشده به افتخار از آن یاد کرده و در ذیل عبارت "اسنادى که تعلق ما به هویت و افتخارات تاریخى مان را پایه گذارى کرده و از میراث اجداد خود و جایگاه رفیع و ابدى تونس در فراز دوران هاى مختلف تاریخى الهام مى گیرد" به آن مباهات ورزیده بود،؛ اما این مباهات براى او دیرى نپایید و با گذشت 5 سال از تدوین و انتشار مجموعه چهار جلدى "تونس در تاریخ" پنجمین جلد آن که به تاریخ نوین و متفاوت تونس ارتباط پیدا مى کند، به دست مردم تونس و در سطورى نانوشته اما رئال و واقعى تدوین یافته و مى رود که حوادث و تحولات دیگرى را در قالب نفى مشى و سلوک استبدادى و مطالبات آزادیخواهانه و دموکراتیک رقم زند و مقدمه ناتمام زین العابدین را با رویدادهایى زمینه مند تحلیل و تکمیل نماید.
منبع ماهنامه پگاه حوزه شماره 297